Obrót w obrębie Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej na zasadach równości, jednakowych praw i obowiązków pozwala polskim producentom rolnym oraz handlowcom na swobodny obrót materiałem roślinnym w obrębie wszystkich krajów rozszerzonej Wspólnoty.
W celu realizacji tych założeń, niezbędne było dopełnienie postanowień dyrektyw Unii Europejskiej dotyczących „systemu kontroli zdrowotności roślin”.
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, jako urzędowy organ odpowiedzialny za sprawy ochrony roślin, sprawuje kontrolę i nadzór fitosanitarny nad przestrzeganiem przez podmioty zajmujące się produkcją roślinną i obrotem materiałem roślinnym określonych przepisami wymogów i procedur. Niemniej jednak, aby w pełni dostosować się do unijnych standardów kontroli zdrowotności materiałów roślinnych, przede wszystkim podmioty te muszą dopełnić odpowiednich formalności. Dopiero wspólne działania zapewnią realizację wymagań fitosanitarnych zawartych w przepisach Unii Europejskiej.
Na obszarze Wolnego Rynku zostały zniesione granice pomiędzy Państwami Członkowskimi, a co za tym idzie została zniesiona graniczna kontrola fitosanitarna. Wobec tego dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa fitosanitarnego, w odniesieniu do roślin i producentów roślin utworzono jednolity system kontroli zdrowotności, funkcjonujący w Unii Europejskiej od 1993 r. System zakłada stosowanie przez wszystkie Państwa Członkowskie jednolitych procedur i standardów dotyczących zdrowotności i jakości roślin, produktów roślinnych i przedmiotów. Jednocześnie warunki bezpieczeństwa fitosanitarnego są zależne od poziomu zagrożenia rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych (materiały rozmnożeniowe, materiały konsumpcyjne). W celu zapewnienia realizacji powyższych założeń, w Unii Europejskiej opracowano zasady jednolitych działań kontrolnych i działań zwalczających, zarówno w czasie uprawy, jak i przemieszczania, w stosunku do materiałów roślinnych pochodzących zarówno z terytorium Wspólnoty, jak też z tzw. krajów trzecich (tzn. niewchodzących w skład Unii Europejskiej). Jak już wspominano, w ramach Wspólnoty nie istnieje graniczna kontrola roślin, produktów roślinnych i przedmiotów przemieszczanych pomiędzy Państwami Członkowskimi, dlatego też mając na uwadze bezpieczeństwo fitosanitarne, szczególny nacisk kładzie się na kontrolę zdrowotności w miejscu produkcji lub wytwarzania określonych materiałów roślinnych.
Odpowiedzialność za stan zdrowotnościowy materiałów spoczywa przede wszystkim na posiadaczu (producencie, handlowcu, importerze, właścicielu magazynów, przechowalni, itp.), który jest zobowiązany do prowadzenia kontroli we własnym zakresie, co jest nadzorowane przez urzędowy organ ochrony roślin.
Podstawą funkcjonowania unijnego systemu kontroli zdrowotności roślin jest określenie:
- organizmów szkodliwych tzw. kwarantannowych, które są szczególnie niebezpieczne dla roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów oraz
- roślin, produktów roślinnych i przedmiotów, będących żywicielami organizmów kwarantannowych, i w związku z tym stwarzających niebezpieczeństwo rozprzestrzeniania się tych organizmów.
Tego rodzaju materiał roślinny musi spełniać określone wymagania, zwane wymaganiami specjalnymi, aby mógł być przemieszczany na obszarze Wspólnoty. Potwierdzeniem spełnienia tych wymagań oraz potwierdzeniem, że materiał ten jest wolny od organizmów kwarantannowych jest zaopatrzenie go w paszport roślin. Dołączanie paszportu roślin do określonego materiału roślinnego jest wymagane podczas jego przemieszczania zarówno w obrębie danego państwa, jak również do innych Państw Członkowskich UE.
Wykaz organizmów kwarantannowych, wymagań specjalnych oraz zakres paszportowania zamieszczony został w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych. Aktualna treść tego rozporządzenia dostępna jest tutaj.
W paszport roślin zaopatrywane są jedynie rośliny, produkty roślinne i przedmioty będące w posiadaniu podmiotów umieszczonych w rejestrze przedsiębiorców. Każdy podmiot wpisany do urzędowego rejestru ma nadany indywidualny numer, który jest zamieszczany na paszporcie roślin.
System rejestracji oraz system paszportowania roślin umożliwia śledzenie pochodzenia (tzw. „trace back”) wszystkich partii roślin, produktów roślinnych i przedmiotów znajdujących się w obrocie w Unii Europejskiej, a tym samym odnalezienie źródeł infekcji i dróg rozprzestrzeniania się organizmów kwarantannowych. System ten pozwala na podjęcie odpowiednich środków fitosanitarnych dla zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się tych organizmów.
Jednocześnie w celu ujednolicenia działań zwalczających, podejmowanych w przypadku wykrycia organizmów szkodliwych, zostały przewidziane w przepisach Unii Europejskiej odpowiednie środki fitosanitarne. Dla niektórych szczególnie groźnych organizmów kwarantannowych, środki te zostały określone w osobnych aktach prawnych.
Analogiczne wymagania jak dla roślin, produktów roślinnych i przedmiotów pochodzących z obszaru Wspólnoty, określono także dla towarów roślinny, wprowadzanych do Unii Europejskiej z krajów trzecich (poza unijnych). Kontrola zdrowotności tych materiałów powinna nastąpić w kraju ich pochodzenia lub wysyłającym, jeżeli wymagania specjalne mogą być spełnione w tym miejscu, a przesyłka powinna być zaopatrzona w świadectwo fitosanitarne, potwierdzające, że są wolne od organizmów kwarantannowych i spełniają wymagania specjalne. Przed wprowadzeniem na terytorium Wspólnoty materiały te podlegają granicznej kontroli fitosanitarnej.
Podstawy unijnego systemu ochrony roślin zawarte są w przepisach Dyrektywy 2000/29/EC, która określa środki ochronne przeciwko wprowadzaniu na obszar Wspólnoty organizmów szkodliwych dla roślin lub produktów roślinnych lub przedmiotów oraz przeciwko ich rozprzestrzenianiu na obszarze Wspólnoty. Zapisy tej dyrektywy zostały przeniesione do prawa polskiego w ustawie o ochronie roślin (tekst dostępny tutaj) oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych (tekst dostępny tutaj).
Strefy chronione
Strefy chronione przed określonymi organizmami szkodliwymi stanowią obszary na terytorium Państw Członkowskich Unii Europejskiej, gdzie na podstawie urzędowych lustracji ustalono, że określone organizmy nie występują lub występują w bardzo niewielkim nasileniu, a ogniska ich występowania są pod kontrolą.
Określone rośliny żywicielskie tych organizmów mogą być wprowadzane lub przemieszczane w przez te strefy, jeśli spełniają dodatkowe, ustanowione dla tych stref wymagania specjalne i są zaopatrzone w paszport roślin ważny dla danej strefy. Ponadto podmioty prowadzące ich uprawę, wytwarzanie, magazynowanie, pakowanie, sortowanie lub dokonujące ich wprowadzania na terytorium strefy chronionej powinny być wpisane do rejestru przedsiębiorców.
Mimo pewnych niedogodności związanych z koniecznością spełnienia dodatkowych wymagań, zapewniona zostaje odpowiednia zdrowotność tego obszaru Unii Europejskiej.
W treści paszportu rośliny ważnego dla towarów wprowadzanych do i przemieszczanych w obrębie stref chronionych zamieszcza się oznaczenie ZP (Zona Protecta - tzn. strefa chroniona) oraz kod danej strefy. Paszport taki gwarantuje, że zaopatrzone nim rośliny, produkty roślinne i przedmioty spełniają wymagania ustalone dla towarów wprowadzanych do danej strefy.
Jeśli podmiot planuje sprzedaż roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów do strefy chronionej Unii Europejskiej, co, do których określono dodatkowe wymagania, powinien odpowiednio wcześniej skontaktować się z Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa, wskazując strefę tak, aby było możliwe prowadzenie wymaganych lustracji i badań. Np. w odniesieniu do produkcji do stref chronionych dla Erwinia amylovora działania powinny zostać podjęte przed rozpoczęciem dwu sezonów wegetacyjnych poprzedzających wysyłkę.
Jak dotychczas na terenie Polski nie wyznaczono żadnej strefy chronionej.
Wykaz stref chronionych zamieszczony został w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zapobiegania wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się organizmów kwarantannowych. Aktualna treść tego rozporządzenia dostępna jest tutaj.